به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر؛ دکتر مصطفی ملکوتیان مدیرگروه علوم سیاسی دانشگاه تهران و رئیس کرسی علوم اجتماعی هیئت حمایت از کرسی های نظریه پردازی، نقد و مناظره شورای عالی انقلاب فرهنگی است. با وی در مورد  اهمیت کرسی های نقد و مناظره و نظریه پردازی و کارکردهای کرسی علوم اجتماعی گفتگویی انجام شده است که در پی می اید؛

*کرسی علوم اجتماعی به چه منظور و هدفی در ساختار هیئت حمایت از کرسی های نظریه پردازی، نقد و مناظره ایجاد شده است؟

هدف از تشکیل هیئت حمایت از کرسی ها، اساسا فراهم نمودن زمینه ها و ساز و کارهائی برای شناسائی و معرفی محققان و صاحبنظرانی که دارای پتانسیل های لازم در زمینه نقد علمی و دقیق نظریه های علوم انسانی اجتماعی و رفتاری و یا برخوردار از توان  تولید نظریه های معتبر و دقیق و توانا در تحلیل تحولات اجتماعی- هم تحولات جوامع اسلامی و شرقی و هم تحولات جوامع غیر اسلامی و غربی) هستند و کمک به آنها برای طرح دیدگاه های نو در محافل دانشگاهی و نیز گفتمان سازی در باره لزوم ورود جدی دانشگاه ها در امر تولید نظریه های جدید بوده است.

انقلاب اسلامی ایران علاوه بر اهداف فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دارای اهداف آشکار برای پیشرفت علمی و فناوری نیز می باشد. غرب با توجه به ماهیت فکری فلسفی خود، مبتنی بر یک انسان شناسی، هستی شناسی و معرفت شناسی مادی گراست، در حالی که انقلاب اسلامی با نگاه دینی در همه این موارد در مقابل هویت و فلسفه و فرهنگ و تمدن غربی قرار می گیرد. غرب با گذشت قرنها و با توجه به این ماهیت، تا کنون یک رشته نظریه های علوم انسانی اجتماعی رفتاری را پدید آورده که در بسیاری از موارد حتی از تحلیل شرایط جامعه غربی نیز بر نمی آید چه برسد به توان تحلیل جوامع شرقی و به ویژه اسلامی، به خصوص سالیان پس از انقلاب اسلامی، آزمایشگاه خوبی برای نشان دادن ناتوانی این نظریه ها بوده است .

منظور از علوم اجتماعی در اینجا مجموعه علومی مانند علوم سیاسی (و روابط بین الملل)، حقوق، مدیریت، اقتصاد، جامعه شناسی، تاریخ، جغرافیا، مطالعات خانواده و زنان و فرهنگ و تمدن اسلامی است. تا کنون در غرب، در هریک از این علوم دهها نظریه تولید گردیده و امروزه این نظریه ها مسیرهای اصلی تحلیل تحولات اجتماعی در غرب را تعیین می کنند. به عنوان مثال، علوم سیاسی مجموعه ای از نظریه ها با عناوین نظریه های توسعه، نظریه های امنیت، نظریه های انقلاب، نظریه های روابط بین الملل، نظریه های جامعه شناسی سیاسی، نظریه های قدرت و مانند آن را به وجود آورده است که هریک حاوی تعدادی نظریه می باشد.

*ساختار جدید کرسی ها چه تفاوتی با ساختار قبلی دارد و آیا باعث تسریع و پیشرفت امور شده است؟ ایا این ساختار باعث توسعه و ترویج نظریه پردازی، نوآوری و نقد در میان اعضای هیئت علمی خواهد شد؟

در ساختار قبلی کرسی ها، هریک از علوم انسانی اجتماعی و رفتاری دارای یک کرسی جداگانه بود. این امر نوعی ناهماهنگی در پیشبرد امور ایجاد می کرد و اداره اینهمه کرسی نیز انرژی زیادی می طلبید. با در نظر گرفتن بازخوردها و کارکردها و نتایج به دست آمده از دوره اول اجرای کرسی ها  و دو مسئله مهم دیگر، یعنی پیوستگی عمیق این علوم با یکدیگر (و لزوم وجود مرکزی برای هماهنگ نمودن و یکنواخت کردن ساز و کار های نقد و تولیدنظریه ها) از یک طرف و لزوم کاهش هزینه های مالی مربوطه از طرف دیگر، ساختار و تعداد کرسی ها تغییر نموده به حالت فعلی درآمد .

از زمان اجرای ساختار جدید کرسی ها، دبیرخانه و مجموعه کرسی ها واز جمله کرسی علوم اجتماعی تلاش های برنامه ریزی شده ای برای کارهای بنیادی و مبنایی – چه از نظر تنظیم مقررات مربوطه و چه ارزیابی کرسی های برگزار شده قبلی و چه ارائه راهکارهایی برای گفتمان سازی در جامعه در مورد لزوم نظریه پردازی اسلامی و بومی در علوم مختلف تشکیل دهنده علوم اجتماعی انجام داده اند. به ویژه تشکیل کمیته های دستگاهی در تعدادی از دانشگاه های بزرگ مانند دانشگاه های تهران، علامه طباطبائی، شهید بهشتی و ... که در ادامه باید در تمامی مراکز علمی و دانشگاهها صورت گیرد، گامی مهم برای آماده کردن زمینه های نظریه پردازی بوده است.

واضح است که همه این تلاش ها از شرایط لازم برای توسعه و ترویج امر نظریه پردازی است و بدون آنها انجام چنین امری ضعیف به نظر می رسد. هرچند تا کنون زمان زیادی از اجرای دوره جدید نگذشته است، با این حال روند ارزیابی بعضی نظریه های جدید اجرا گردیده و تعدادی طرح نیز در روند قرار گرفته است. علاوه بر اینها، نقد دهها نظریه علوم اجتماعی که ظرف مدت سه سال گذشته در سازمان بسیج اساتید کشور با حضور استادان توانمند مطرح  شده است به کرسی ها ارائه شده و در حال بررسی برای طرح در کرسی هاست.

*مشکلات اصلی پیش روی کرسی ها در راه اشاعه فرهنگ نظریه پردازی و راه حل های آن کدام است؟ برنامه کرسی علوم اجتماعی برای توسعه و ترویج زمینه های نظریه پردازی، نوآوری و نقد و نیز برنامه هیئت علمی کرسی ها برای جذب اساتید و نظریه پردازان مطرح کشور در حوزه های علمی مربوطه چیست؟ کرسی علوم اجتماعی چه فرصت ها و امتیازاتی برای صاحبان کرسی ها در نظر گرفته است؟

در زمینه مشکلات موجود بر سر راه نظریه پردازی باید گفت که علاوه بر نداشتن سابقه فرهنگ نظریه پردازی در کشورکه یک مشکل اصلی است و برای غلبه بر آن باید  به طور شایسته  گفتمان سازی شود، یک مشکل مهم  دیگر به ماهیت علوم اجتماعی برمی گردد. زیرا نظریه پردازی در این دسته از علوم به چند دلیل  از جمله ادغام موضوعی گسترده ( بدین معنی که بسیاری از موضوعات علوم اجتماعی موضوعی مشترک میان علوم مختلفند و این درحالی است که جدا کردن حیطه علوم اجتماعی به گونه ای دقیق  از یکدیگر مشکل است) و تنوع پدیده ها و شرایط ایجاد کننده آنها امری مشکل و طاقت فرساست.

مشکل دیگر به وجود نظریه های آماده غربی و ورود روزمره این نظریه ها در قالب تحصیل ، کتاب و سایر محصولات فرهنگی بر می گردد. با توجه به سیطره علوم انسانی اجتماعی غرب، متاسفانه گروه هایی از اعضای هیئت علمی دانشگاه ها همان مسیر را رفته و از کنار ناهمسازی های بنیادی  این نظریه ها با تسامح می گذرند. این امر بار دیگر لزوم تلاش های جدی و گفتمان ساز را می طلبد.

گفتمان سازی باید در برگیرنده بیان ایرادهای بنیادی نظریه های موجود در غرب و لزوم ورود به مرحله نظریه پردازی بر مبنای انسان شناسی، معرفت شناسی و هستی شناسی اسلامی و بومی باشد.

در واقع برای فائق آمدن بر این مشکلات باید دو کار همزمان صورت پذیرد: یکی فراهم کردن زمینه ها و ضوابط و مقررات لازم برای حمایت از صاحبنظران و تشویق و ترغیب دانشگاهیان در این زمینه و دیگری تلاش در جهت سیطره گفتمان  نقد و نو آوری  ونظریه پردازی .

مورد اول هم شامل جنبه های کیفی مانند در نظر گرفتن امتیازات با ارزش در ارتقای مرتبه علمی در دانشگاه  و ورود افراد به سازمان های رسمی نخبگانی و اعطای مدارج  به افرادی که در زمینه نظریه پردازی توان خوبی را از خود بروز می دهند و هم شامل جنبه های کمی مانند تشویق های مالی و هدایا ومانند آن است. به علاوه گذاردن ضمانت اجرا همیشه می تواند مفید واقع شود. به عنوان مثال،   گذاشتن شرط  مقاله های علمی پژوهشی برای ارتقای مرتبه هیئت علمی در سال های گذشته  در دانشگاه ها نه تنها در بالا بردن سطح علمی  اعضا موثر بوده، بلکه در رده علمی کشور در سطح منطقه و جهان نیز تاثیرخوبی داشته است.

به طور کلی، تا کنون تلاش های شایسته ای توسط هیئت حمایت و کرسی ها در مورد دو موضوع بالا صورت گرفته است. اما هردو موضوع هم چنان نیاز به توجه و تلاش بیشتر دارد. منابع مالی در اختیار و هدایا و تشویق هائی که به نظریه پردازی تعلق می گیرد، به هیچ وجه کافی نیست و تلاش های گفتمان ساز و فرهنگ سازی  نیز باید برای کسب موفقیت، بسیار گسترش گسترش یابد و البته این مسئله نیاز به گذشت زمان هم دارد .

هیئت حمایت از کرسی ها اخیرا تلاش های زیادی برای تشکیل کمیته های دستگاهی در دانشگاه ها به عمل آورده و همان طور که پیش از این گفته شد در تعدادی از دانشگاه های بزرگ کشور این کمیته ها را سازمان داده است. کمیته ها که در عالی ترین سطح دانشگاه ها تشکیل می شوند، از اختیارات مستقل و کافی برای رقابتی کردن محیط علمی دانشگاه ها به منظور پیشرفت علمی، تشکیل کرسی های آزاد اندیشی که مورد تاکید رهبری معظم انقلاب اسلامی در دانشگاه هاست، تشکیل کرسی های ترویجی نظریه پردازی که می تواند در صورت دفاع علمی نظریه پرداز از مطلب خود پیش قراول تشکیل کرسی های رسمی نظریه پردازی باشد، برخوردارند.

علاوه بر این موارد عمومی، تا کنون در کرسی علوم اجتماعی در باره راه های شناخت و آگاهی از دانشگاهیان توانمند و صاحب نظر و تشویق و ترغیب آنها برای قرار دادن یافته های علمی خود در روند ارزیابی در کرسی  صورت گرفته و این مباحث هم چنان ادامه دارد.